Cán bộ sợ trách nhiệm – “căn bệnh” cần chữa trị ngay

Cán bộ sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu trách nhiệm là vấn đề bức xúc hiện nay, gây nên những hệ lụy nghiêm trọng trong triển khai thực hiện nhiệm vụ của tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương. Việc cán bộ sợ trách nhiệm có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng do chủ quan là chính, thuộc về trách nhiệm của cả cá nhân và tổ chức. Để khắc phục, cần có cơ chế, chính sách đúng đắn và tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ, phù hợp: kết hợp giữa tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục và biện pháp hành chính, kỷ luật, kỷ cương; giữa quản lý, giáo dục, rèn luyện của tổ chức và ý thức tự học, tự rèn, tự tu dưỡng của bản thân cán bộ, v.v.

I. Sự nguy hại từ “căn bệnh” sợ trách nhiệm của cán bộ

Cán bộ sợ trách nhiệm – tác hại khôn lường

Trải qua các thời kỳ cách mạng, đội ngũ cán bộ của Đảng ta cơ bản luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, dám xả thân vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc xâm lược, hầu hết đội ngũ cán bộ đều phát huy tốt vai trò tiền phong, gương mẫu trong chiến đấu và công tác, luôn giành phần khó khăn, gian khổ nhất về mình, sẵn sàng hy sinh vì lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ trước đổi mới, xuất phát từ thực tiễn, có không ít cán bộ dám đổi mới sáng tạo, dám đột phá vì lợi ích chung, dám “xé rào” để phát triển kinh tế, xã hội cho địa phương, đất nước, cải thiện đời sống nhân dân. Trong thời kỳ đổi mới, tinh thần dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm của đội ngũ cán bộ tiếp tục được phát huy, tạo nên những đột phá trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, góp phần đưa Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, để đất nước ta có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế chưa từng có như ngày nay. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận cán bộ “chưa nêu cao ý thức trách nhiệm trước tổ chức, cơ quan, đơn vị, địa phương và nhân dân”¹. Ở một số bộ, ban, ngành Trung ương, địa phương và một bộ phận cán bộ, công chức đã xảy ra tình trạng né tránh, đùn đẩy công việc, có tâm lý e dè, sợ sai, sợ trách nhiệm, không dám tham mưu, đề xuất xử lý công việc, không quyết định công việc thuộc thẩm quyền; có trường hợp đẩy việc lên cơ quan cấp trên hoặc sang cơ quan, đơn vị khác. Đó là “căn bệnh sợ trách nhiệm”! Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) chỉ rõ: “né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm, trung bình chủ nghĩa, làm việc qua loa, đại khái, kém hiệu quả”² và “thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm trước những khó khăn, bức xúc và đòi hỏi chính đáng của nhân dân”³. Sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, thiếu trách nhiệm là biểu hiện của sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống.

Thời gian gần đây, câu chuyện “cán bộ sợ trách nhiệm” được bàn thảo nhiều trên các diễn đàn; được các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước phê bình, nhắc nhở, chấn chỉnh nhiều lần trong các cuộc họp, các văn bản chỉ đạo. Phát biểu bế mạc Hội nghị giữa nhiệm kỳ Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII), đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhiều lần nhắc đến tình trạng cán bộ sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, né tránh trách nhiệm: cái gì có lợi thì kéo về cho cơ quan, đơn vị và cá nhân mình; cái gì khó khăn thì đùn đẩy ra xã hội, cho cơ quan khác, người khác. Đồng chí chỉ rõ: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, thậm chí sợ trách nhiệm của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên vẫn là vấn đề rất đáng lo ngại, diễn biến phức tạp, không thể chủ quan, lơ là”⁴. Đây là thực trạng rất đáng lo ngại, tác động tiêu cực đến sự vận hành của hệ thống cơ quan, tổ chức và trong thực thi công vụ. Nó làm cho công việc bị chậm chễ, ách tắc; nhiều cơ hội đầu tư bị bỏ lỡ; nhiều công trình bị triển khai chậm tiến độ; nhiều nguồn vốn đầu tư công không được giải ngân đúng kế hoạch; nhiều vấn đề bức xúc trong xã hội không được giải quyết kịp thời, v.v. Đặc biệt, người đứng đầu tổ chức, cơ quan, đơn vị sợ trách nhiệm sẽ làm cho cán bộ, nhân viên thuộc quyền thiếu niềm tin, thiếu năng nổ, thiếu nhiệt huyết, làm việc cầm chừng, không muốn cống hiến; bởi họ có tham mưu, đề xuất, hiến kế những ý tưởng, cách làm mới, sáng tạo, đột phá cũng không được người lãnh đạo, quản lý của mình ghi nhận, ra quyết định triển khai trên thực tế. Rộng hơn, cán bộ sợ trách nhiệm sẽ làm giảm sút năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng; làm cản trở sự phát triển của đất nước; làm sa sút niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, v.v. Đây là nguyên cớ để các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc, chống phá nền tảng tư tưởng của Đảng.

“Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”⁵. Vì vậy, sợ trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu trách nhiệm của cán bộ ở những cấp độ khác nhau đều hết sức nguy hại, tác động tiêu cực đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đến sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Căn nguyên của “bệnh sợ trách nhiệm”

Có nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan làm cho một bộ phận cán bộ sợ trách nhiệm. Nguyên nhân khách quan chủ yếu đến từ những tác động của mặt trái cơ chế thị trường, khi mà ở đó, của cải, vật chất, tiền bạc được đề cao, là lợi ích tối thượng của các chủ thể kinh tế; lối sống thực dụng, vị kỉ, thờ ơ, vô cảm có điều kiện tồn tại và lây lan. Cán bộ sống và làm việc trong môi trường đó khó có thể tránh khỏi những tác động tiêu cực về mặt tâm lý, tư tưởng, lối sống, và kéo theo là sự tính toán lợi ích cá nhân trong quá trình thực hiện chức trách, nhiệm vụ. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ quan vẫn là chính, biểu hiện trên hai góc độ: cá nhân và tổ chức.

Đối với cá nhân, sợ trách nhiệm chủ yếu là do cán bộ thiếu bản lĩnh, hoặc thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức, hoặc thiếu năng lực, hoặc sa vào chủ nghĩa cá nhân.

Vì thiếu bản lĩnh mà cán bộ thiếu dũng khí đấu tranh, không dám nói ra chính kiến của mình, nhất là trong sinh hoạt lãnh đạo, tự phê bình và phê bình, vì sợ nói ra lỡ có “động chạm” sẽ bị đồng nghiệp, đồng chí của mình không ưa, không ủng hộ, thế nên chọn cách “dĩ hòa vi quý”, “gió chiều nào theo chiều ấy”. Cán bộ thiếu bản lĩnh thì không dám làm, vì sợ làm sai sẽ ảnh hưởng đến chức vụ công tác của mình, thế nên chọn cách làm máy móc những gì cấp trên chỉ đạo, không cần đột phá, đổi mới, sáng tạo. Và đương nhiên, vì thiếu bản lĩnh mà cán bộ không dám chịu trách nhiệm, không dám đương đầu với khó khăn, thử thách. 

Vì thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức mà cán bộ dễ nảy sinh thái độ thờ ơ, vô cảm trước những vấn đề khó khăn, bức xúc của tập thể, của xã hội, của nhân dân. Từ đó, dẫn đến tình trạng phó thác, ỷ lại cho tổ chức, cho cấp trên, thiếu đôn đốc, kiểm tra, không sâu sát cơ sở, xa rời quần chúng. Vì thiếu tu dưỡng phẩm chất đạo đức mà cán bộ thiếu đi liêm sỉ, không có lòng tự trọng khi đùn đẩy trách nhiệm, né tránh trách nhiệm, không thấy hổ thẹn khi bản thân trách nhiệm thấp, không hoàn thành hoặc hoàn thành nhiệm vụ ở mức thấp.

Khi cán bộ hội tụ đầy đủ bản lĩnh, phẩm chất đạo đức nhưng lại thiếu năng lực, hay nói cách khác năng lực không đáp ứng với yêu cầu chức trách, nhiệm vụ được giao, thì cũng dễ dẫn đến sợ trách nhiệm. Bởi, thiếu năng lực nên trước mỗi công việc, nhất là việc khó, việc mới, cán bộ không biết quyết định thế nào cho đúng, triển khai thế nào cho hiệu quả, làm gì cũng sợ sai, sợ bị phê bình, chất vấn, thế nên đùn đẩy trách nhiệm cho người khác, nơi khác trở thành giải pháp an toàn. Có thể nói, cán bộ thiếu năng lực so với yêu cầu đòi hỏi của cương vị công tác sẽ dẫn đến thiếu quyết đoán, mặc dù có đầy đủ bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm. Trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực thời gian qua, nhiều cán bộ đã bị xử lý kỷ luật⁶, bị kết án do “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” theo Điều 360 Bộ luật hình sự; có bị cáo khai trước tòa do không đủ năng lực quản lý nên để xảy ra hậu quả nghiêm trọng mà bản thân không lường trước được? Tình hình ấy, xét ở chừng mực nào đó, nó làm cho không ít cán bộ thiếu năng lực công tác trở nên sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm.

Một nguyên nhân chủ yếu nữa làm cho cán bộ sợ trách nhiệm chính là chủ nghĩa cá nhân. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) chỉ rõ: một bộ phận cán bộ, đảng viên “sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước dân”⁷. Những cán bộ mang trong mình chủ nghĩa cá nhân thường biểu hiện: trước mỗi quyết định, mỗi việc làm, họ luôn tính toán được gì, mất gì cho bản thân; việc dễ, thuận lợi thì xung phong đi đầu, gặp khó khăn thì né tránh; khi thành công thì tranh phần, lúc thất bại thì đổ lỗi; được lợi cho bản thân thì hăng hái làm, không có lợi cho bản thân thì thoái thác, đùn đẩy. Họ thường so bì thiệt hơn: làm đúng được lợi cho tập thể, làm sai cá nhân mình chịu trách nhiệm chính. Và “làm nhiều sai nhiều, làm ít sai ít, không làm không sai” tưởng chừng chỉ là cách nói trào phúng, nhưng lại trở thành phương châm sống và làm việc của không ít cán bộ, nhất là những cán bộ chỉ lo vun vén lợi ích cá nhân, chỉ chăm chăm giữ cho chắc “cái ghế” của mình.

Đối với tổ chức, để cán bộ sợ trách nhiệm là do tổ chức làm chưa tốt công tác cán bộ và chưa có cơ chế, chính sách hữu hiệu để phát huy tính năng động, sáng tạo của cán bộ, cũng như trong bảo vệ, kiểm tra, giám sát, phê bình và xử lý cán bộ sai phạm.

“Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng; công tác cán bộ là khâu “then chốt” của công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị”⁸; đó là quan điểm đúng đắn, nhất quán của Đảng ta. Công tác cán bộ có nhiều khâu, như: đánh giá cán bộ, quy hoạch cán bộ, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, bố trí, sử dụng cán bộ, điều động, luân chuyển cán bộ, phân cấp và quản lý cán bộ, kiểm tra, giám sát, khen thưởng, kỷ luật và thực hiện chế độ, chính sách đối với cán bộ. Làm tốt các khâu, các bước trong công tác cán bộ sẽ làm cho đội ngũ cán bộ của Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ cách mạng. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác cán bộ ở nhiều nơi chưa đáp ứng yêu cầu của Đảng và mong muốn của nhân dân. Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Đánh giá cán bộ vẫn là khâu yếu, mặc dù đã có nhiều đổi mới nhưng vẫn còn không ít trường hợp chưa phản ánh đúng thực chất. Việc bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử có nơi chưa bảo đảm tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, cá biệt có nơi bố trí người nhà, người thân chưa đủ uy tín”⁹.

Những hạn chế, tiêu cực trong công tác cán bộ làm cho việc bố trí cán bộ không tương xứng với cương vị công tác về cả phẩm chất và năng lực, trách nhiệm và uy tín, “tâm” và “tầm”. Công việc đảm nhiệm vượt quá khả năng thực tế của cán bộ sẽ làm cho cán bộ sợ chính công việc được giao đảm nhiệm. Trường hợp cán bộ do “chạy chức”, “chạy quyền” mà có được chức vụ công tác, thì rõ ràng công tác cán bộ ở đó đã phát sinh tiêu cực và bản thân cán bộ ấy đã sa vào chủ nghĩa cá nhân. Suy cho cùng, sợ trách nhiệm cũng theo đó mà sinh ra.

Cùng với đó, tình trạng tổ chức không có cơ chế, chính sách hoặc cơ chế, chính sách chưa đủ mạnh để khuyến khích, bảo vệ cán bộ có tinh thần “bảy dám: dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và dám hành động vì lới ích chung” và kiểm tra, giám sát, phê bình, xử lý cán bộ thiếu trách nhiệm cũng là một trong những nguyên nhân làm cho cán bộ sợ trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm. Làm việc trong một tổ chức, cán bộ luôn mong muốn kết quả, thành tích làm việc của mình được tổ chức ghi nhận, đánh giá đúng. Khi cán bộ luôn nỗ lực công tác, năng động, sáng tạo, hành động vì lợi ích chung, nhưng không được cấp trên, tổ chức ghi nhận, bảo vệ những cống hiến của họ, thì tất yếu sẽ làm cho sự nỗ lực ấy bị bào mòn. Và lẽ đương nhiên dẫn đến là chưa tạo động lực để cán bộ toàn tâm, toàn ý với công việc. Đây vừa là hạn chế trong công tác cán bộ, vừa là một nguyên nhân làm cho cán bộ giảm sút ý chí và tinh thần trách nhiệm.

Mặt khác, tổ chức chưa có các cơ chế, chính sách đủ mạnh trong kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi quyền lực; chưa phân định rõ thẩm quyền và trách nhiệm trong giải quyết công việc; chưa có chế tài xử lý nghiêm những hành vi vi phạm; việc thực hiện miễn nhiệm, từ chức chưa được thực hiện quyết liệt. Việc đấu tranh tự phê bình và phê bình đối với biểu hiện sợ trách nhiệm trong cán bộ chưa được thực hiện thường xuyên trong các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, v.v. Đây cũng là một trong những căn nguyên góp phần không nhỏ làm cho những cán bộ sợ trách nhiệm, thiếu trách nhiệm vẫn tiếp tục yên vị trên “ghế” của mình; làm cho tình trạng né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm vẫn tiếp tục có cơ hội tồn tại.

Những vấn đề nêu trên cho chúng ta thấy rõ sự nguy hại khôn lường cùng những nguyên nhân cơ bản của “căn bệnh” nguy hiểm này để trên cơ sở đó, tìm ra “phương thuốc” chữa trị kịp thời, hiệu quả ngay từ gốc, rễ, nhằm không ngừng xây dựng Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững trong thời kỳ mới.

(Số sau: II. “Phương thuốc” trị “căn bệnh”cán bộ sợ trách nhiệm)

ĐÌNH PHIẾM – NAM CƯỜNG/TCQPTD
____________________

1 – ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập II, Nxb CTQG ST, H. 2011,  tr. 178-179.

2 – ĐCSVN – Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII , Văn phòng Trung ương Đảng, H. 2016, tr. 28-29.

3 – Sđd, tr. 31.

4 – Nguyễn Phú Trọng – Phát biểu bế mạc Hội nghị giữa nhiệm kỳ Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, Báo Nhân dân, năm 2023, số 24666, tr. 02.

5 – Hồ Chí Minh –  Toàn tập, Tập 5, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 309.

6 – Trong 10 năm (2012 – 2022), đã xử lý kỷ luật 2.740 tổ chức đảng và hơn 167.700 cán bộ, đảng viên, trong đó có hơn 190 cán bộ diện Trung ương quản lý (có 04 Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị; 36 Ủy viên Trung ương, nguyên Ủy viên Trung ương; hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang).

7 – ĐCSVN – Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII , Văn phòng Trung ương Đảng, H. 2016, tr. 25.

8 – ĐCSVN – Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII , Văn phòng Trung ương Đảng, H. 2018, tr. 54.

9 – ĐCSVN – Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập II, Nxb CTQG ST, H. 2021, tr. 196.