Phát huy nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực

Trong cuốn sách “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được xuất bản vào dịp kỷ niệm 93 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 3/2/2023 đã nhiều lần đề cập đến nguyên tắc “Tự phê bình và phê bình” và dẫn dắt nhiều câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh để minh họa; coi đây là nguyên tắc căn bản, cốt lõi để đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; góp phần xây dựng Đảng và hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh.

Sinh thời, Bác Hồ đã từng chỉ: “Đứng về phía cán bộ mà nói, tham ô là: Ăn cắp của công làm của tư. Đục khoét của nhân dân. Ăn bớt của bộ đội. Tiêu ít mà khai nhiều, lợi dụng của chung của Chính phủ để làm quỹ riêng cho địa phương mình, đơn vị mình, cũng là tham ô. Đứng về phía nhân dân mà nói, tham ô là: Ăn cắp của công, khai gian, lậu thuế”[1]. Người coi tham nhũng là thứ giặc nội xâm, giặc ở trong lòng “ngấm ngầm ngăn trở, ngấm ngầm phá hoại sự nghiệp xây dựng của cách mạng” và cần phải kiến quyết đấu tranh tiêu diệt nó. Người coi: “Tự phê bình và phê bình” là “thang thuốc hay nhất”[2], “thang thuốc thánh”[3] để phòng, chống tham nhũng. Tự phê bình và phê bình giống như chiếc gương soi, như người bạn đồng hành, soi đường, chỉ lối cho mỗi cán bộ, đảng viên trong mỗi bước đi để tránh “vết xe đổ” của chính mình và của người khác. Lãnh tụ thiên tài Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm nhận ra quy luật ấy “Muốn cải tạo tư tưởng thì phải nắm lấy vũ khí của chủ nghĩa Mác – Lênin, mà ở trong xã hội cũ không thể có được, đó là thật thà tự phê bình và phê bình”[4]; “Cách mạng sở dĩ phát triển mãi, tiến bộ, càng gặp nhiều gian khổ càng mạnh mẽ thêm, là nhờ có phê bình và tự phê bình. Cho nên toàn thể đảng viên và cán bộ cần làm gương mẫu thật thà phê bình và tự phê bình để tự giáo dục mình và giáo dục nhân dân”. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần khẳng định mục đích tự phê bình và phê bình là để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ, giữ gìn đoàn kết và thống nhất trong nội bộ: “Chỉ có không ngừng đấu tranh, phê bình và tự phê bình, nhận rõ đúng, sai, phát huy cái đúng, khắc phục cái sai, mới có thể làm cho mình, cho Đảng, cho cách mạng tiến bộ mãi”[5]. Để tự phê bình và phê bình đem lại kết quả phải “khéo dùng cái vũ khí sắc bén” ấy, để không bị kẻ xấu lợi dụng vào việc công kích, nói xấu, triệt hạ nhau. Khi gặp khó khăn thì tự phê bình và phê bình để thống nhất tư tưởng, ý chí và hành động, dũng cảm vượt qua khó khăn. Khi thuận lợi thì tự phê bình và phê bình, để nhận rõ thách thức ở phía trước, không chủ quan “ngủ quên trong vòng nguyệt quế”. Tự phê bình và phê bình là một vấn đề rất nhạy cảm, đụng chạm đến từng cá nhân và tổ chức. Tâm lý của con người là thích được khen hơn bị chê. Mọi người thường nghĩ rằng tự nói ra khuyết điểm, tự nhận khuyết điểm nghĩa là tự thừa nhận sự non kém của mình. Điều này dễ liên lụy đến uy tín, chức tước, địa vị và thứ bậc nghề nghiệp, vì “người ta hay có lòng tự ái. Thừa nhận cái sai, cái dốt, cái kém của mình, thì sợ mất thể diện, mất uy tín, mất địa vị”[6]. Vì vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng muốn tự phê bình và phê bình căn bệnh tham ô đòi hỏi phải có hai yếu tố đặc biệt quan trọng đó là thái độ và phương pháp đúng.

Thứ nhất, thái độ đúng là yếu tố rất quan trọng giúp ngăn ngừa tham nhũng ngay khi nó còn trong trứng nước, thể hiện ở tinh thần cầu thị, lắng nghe, thấu hiểu, cảm thông chia sẻ, dũng cảm, kiên trì đấu tranh trên tình đồng chí thương yêu, giúp đỡ nhau. Nếu thái độ không đúng dễ dẫn đến bao che, giấu giếm khuyết điểm, dễ gây hiềm khích, mất đoàn kết, mất niềm tin đối với đồng chí mình. Nó càng đặc biệt nguy hại khi tự phê bình và phê bình hành vi tham ô bị lợi dụng làm bình phong cho ai đó vì mưu đồ cá nhân, vì lòng hẹp hòi, đố kỵ, hòng hạ bệ đồng chí mình gây mất đoàn kết nội bộ, làm hoang mang mất niềm tin trong nhân dân. Do đó, tự phê bình và phê bình “phải ráo riết, và phải lấy lòng thân ái, lấy lòng thành thật, mà ráo riết phê bình đồng chí mình. Hai việc đó phải đi đôi với nhau”[7]. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất chú ý đến thái độ của người tự phê bình và phê bình, Bác nói “Căn cứ vào cái gì mà biết ai thật thà thẳng thắn, ai không thật thà thẳng thắn? Căn cứ vào thái độ tự phê bình và phê bình mà biết. Ai tự tư tự lợi, dối trá với mình, dối trá với người không thành khẩn tự phê bình, cũng không thẳng thắn phê bình người khác”[8]. Hồ Chí Minh cũng lưu ý khi phê bình phải khoan dung, nhân ái cần phù hợp với từng đối tượng cụ thể, với tính chất mức độ của khuyết điểm, sai lầm, tuyệt đối không được cào bằng; phải kiên quyết xét rõ công – tội, không thiên tư, thiên vị. Với những cán bộ, đảng viên biết ăn năn, hối cải, Đảng cần khoan dung, độ lượng tạo cơ hội cho họ sửa chữa khuyết điểm, sai lầm. Quan điểm này không chỉ thể hiện bản chất nhân văn của Đảng Cộng sản Việt Nam mà còn khơi gợi ý thức tự giác ở mỗi cán bộ, đảng viên trong tu dưỡng, rèn luyện bản thân.

Thứ hai, phương pháp đúng – đây là vấn đề mấu chốt nhất cần phải có. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, phương pháp hiệu quả nhất đó là phải được duy trì thường xuyên và trên cơ sở đề cao trách nhiệm nêu gương của mỗi cán bộ, đảng viên. Trong bài “Tự phê bình”, Bác Hồ căn dặn: “Ngày nào cũng phải ăn cho khỏi đói, rửa mặt cho khỏi bẩn, thì ngày nào cũng phải tự phê bình cho khỏi sai lầm”[9]. Trong sinh hoạt, mỗi cán bộ, đảng viên phải chỉ ra cho đồng chí mình những tác hại, nguyên nhân dẫn đến khuyết điểm sai lầm. Đồng thời, phải thường xuyên quan tâm hướng dẫn, động viên, kiểm tra, theo dõi quá trình sửa chữa khuyết điểm, sai lầm của đồng chí, đồng nghiệp. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt phê phán các biểu hiện hình thức, thiếu nhất quán “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”, “nói không đi đôi với làm”, “nói một đàng làm một nẻo”, nặng về hô hào khẩu hiệu, bệnh thành tích… sẽ làm giảm hiệu quả, đôi khi phản tác dụng của việc tự phê bình và phê bình. Để đề cao trách nhiệm nêu gương theo Người cần phải chú trọng nêu gương trong Đảng trước, nhất là trách nhiệm nêu gương của cán bộ cao cấp. Người chỉ rõ: “Muốn tự phê bình và phê bình có kết quả, cán bộ các cấp, nhất là cán bộ cao cấp phải làm gương trước”[10]. Bởi vì, “uy tín của người lãnh đạo là ở chỗ mạnh dạn thực hiện tự phê bình và phê bình, biết học hỏi quần chúng, sửa chữa khuyết điểm để đưa công việc ngày càng tiến bộ chứ không phải ở chỗ giấu giếm khuyết điểm và e sợ quần chúng phê bình”[11]. Người cán bộ lãnh đạo luôn làm gương tự phê bình sẽ tạo thêm uy tín, được mọi người tin tưởng mà học theo, làm theo. Vấn đề mấu chốt nữa để phát huy tốt tự phê bình và phê bình đó là vai trò điều hành của người chủ trì. Sự điều hành dân chủ, linh hoạt sáng tạo, tạo môi trường, không khí cuộc họp lành mạnh, cởi mở, tôn trọng, cầu thị… sẽ tạo điều kiện cho mọi người tự tin, dám nói thẳng, nói thật để bày tỏ chính kiến của cá nhân mà không sợ bị quy chụp hay bị chỉ trích. Bác Hồ từng dặn “Muốn chống tham ô, lãng phí, chống quan liêu thì phải dân chủ, gây tự phê bình và phê bình, làm cho mọi người biết tự phê bình mình và dám phê bình người khác”[12]; “Mở rộng dân chủ phê bình trong cơ quan và ngoài quần chúng, từ trên xuống và từ dưới lên. “Trên đe dưới búa” của phê bình, thì nhất định tẩy được bệnh quan liêu, tham ô, lãng phí”[13]. Tuy nhiên không để dân chủ đi quá trớn, dân chủ phải có tập trung, cần giữ vững mục đích, nội dung và ý nghĩa đích thực của tự phê bình và phê bình. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng lưu ý “Việc kiểm điểm tự phê bình và phê bình phải chuẩn bị thật chu đáo, chỉ đạo tỉ mỉ, chặt chẽ, tiến hành nghiêm túc, thận trọng; làm đến đâu chắc đến đó, đạt kết quả cụ thể, thực chất. Hết sức tránh làm lướt, làm qua loa, hình thức, chiếu lệ. Khắc phục tình trạng xuê xoa, nể nang, thậm chí biến cuộc họp tự phê bình và phê bình thành nơi vuốt ve, ca tụng lẫn nhau; cũng như tình trạng lợi dụng dịp này để “đấu đá”, “hạ bệ” nhau với những động cơ không trong sáng”[14].

Việc tự phê bình và phê bình hành vi tham nhũng, tiêu cực phải gắn liền với những điều kiện cụ thể, phù hợp với đặc điểm, hoàn cảnh của từng cá nhân trên từng cương vị công tác. Ở mỗi tổ chức, cơ quan, đơn vị, trong từng hoàn cảnh, nội dung, cách thức tiến hành phải phù hợp với điều kiện khi thực hiện tự phê bình và phê bình. Những cán bộ, đảng viên có tinh thần cầu thị sẽ thấy việc tự phê bình và phê bình là thang thuốc hay để trị bệnh tham ô. Còn đối với những trường hợp suy thoái, nhất là tha hóa, biến chất thì việc phê bình thôi thì chưa đủ mà cần kết hợp với các biện pháp khác, nhất là việc kiểm soát quyền lực, xử lý kỷ luật… Đối với những người này, Bác Hồ cũng rất nghiêm khắc “Có một số ít người thì phê bình, giáo dục mấy cũng cứ ỳ ra, không chịu sửa đổi. Đối với hạng người này, chúng ta cần phải nghiêm khắc, phải mời họ ra khỏi Đảng, để tránh “con sâu làm rầu nồi canh”[15]. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng chỉ đạo nghiêm khắc rằng “Những trường hợp sai phạm nghiêm trọng mà không thành khẩn, không tự giác, tập thể giúp đỡ mà không tiếp thu thì phải xử lý thích đáng”[16].

Việc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực có nhiều cách thức, phương pháp, trong đó “Tự phê bình và phê bình” được coi là phương pháp căn cơ, là liều thuốc hay nhất để ngăn ngừa từ sớm, từ xa căn bệnh tham nhũng, tiêu cực. Việc vận dụng đúng, đầy đủ, linh hoạt, sáng tạo, thường xuyên, liên tục nguyên tắc “Tự phê bình và phê bình” trong mọi tổ chức, cơ quan, đơn vị sẽ làm cho cán bộ, đảng viên kịp thời thấy sai mà sửa, đồng thời người khác thấy sai mà tránh, làm cho tình yêu thương, đoàn kết càng phát huy, cơ quan, tổ chức càng trong sạch, vững mạnh.

(ĐHT)

———————-

[1] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 7, Nxb CTQG, H.2011, tr.355

[2] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 302, 633

[3] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 633

[4] Bài nói tại lớp chính trị của giáo viên, tháng 8 năm 1959.

[5] Nói chuyện tại Hội nghị chỉnh huấn cán bộ Trung cao cấp quân đội, ngày 16/5/1957.

[6] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 80,

[7] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 279,

[8] Tác phẩm phê bình và tự phê bình, viết năm 1957.

[9] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 7, tr. 82,

[10] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.6, tr. 459, 

[11] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.13, tr. 421,

[12] Bài nói chuyện tại Hội nghị cung cấp toàn quân lần thứ nhất, ngày 25/6/1952.

[13] Chống bệnh quan liêu, báo Nhân dân ngày 10/6/1953. HCM toàn tập, t8, tr 140.

[14] Tác phẩm Tổng Bí thư về Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh. Trang 319.

[15] Trong tác phẩm tự phê bình và phê bình.

[16] Tác phẩm Tổng Bí thư về Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh. Trang 319.